लिम्फेडेमा ही एक दीर्घकालीन स्थिती आहे ज्यामुळे त्रासदायक लसीकात्मक प्रणाली असामान्य सूजणे होते. बहुधा लिम्फेडेमा ही स्तन, प्रोस्टेट, स्त्रीरोगशास्त्र कॅन्सर किंवा मेलानोमासाठी शस्त्रक्रिया किंवा उपचाराचे परिणाम आहे, परंतु लोक त्यासह देखील जन्मला जाऊ शकतात. लिम्फेडेमा दुर्मिळ आजार नाही, तथापि या असुरक्षित स्थितीमधील अनेक लोकांना एकतर उपचार नाही किंवा अप्रभावी उपचार प्राप्त होतात. जागरूकता न येण्यास मदत करण्यासाठी, आम्ही औषधांमध्ये एक लिम्फेडेमा जागरूकता श्रृंखला आयोजित करीत आहोत, ज्यात प्रख्यात संवहन शस्त्रक्रिया, फिजिओथेरपिस्ट आणि प्लास्टिक शस्त्रक्रिया आहेत, ज्यामुळे लोकांना ज्ञान आणि नावीन्य शोधण्यात मदत होईल जे त्यांना लिम्फेडेमासह त्यांचे सर्वोत्तम जीवन जगण्यास सहाय्य करतात.

डॉ. अमिश म्हात्रे हे संवहनी आणि एंडोव्हास्क्युलर शस्त्रक्रियेचा सल्लागार आहे. त्यांच्याकडे वैद्यकीय इतिहासात 20 वर्षांपेक्षा जास्त अनुभव आहे. त्याच्या करिअरमध्ये दोन दशकांपेक्षा जास्त काळात, त्यांनी 8000 संवहन प्रवेशाची शस्त्रक्रिया केली आहे. डॉ. अमीश हे फोर्टिस हॉस्पिटल, हिरानंदानी हॉस्पिटल, भक्ती वेदांत हॉस्पिटल, पीडी हिंदूजा हॉस्पिटल आणि मुंबईमधील हिंदूजा हेल्थकेअर यासारख्या विविध प्रख्यात आरोग्यसेवा संस्थांशी संबंधित आहे.

लिम्फेडेमाविषयी सर्व

डॉ. अमीश स्पष्ट करते, "लिम्फेडिमा ही लिम्फेटिक वाहिन्यांच्या अडथळामुळे द्रव जमा करणे आहे. लिम्फेटिक वाहिका हे शरीरातील वाहिन्यांचे नेटवर्क आहेत आणि धमक आणि शिरा जे रक्त वाहन करतात, लसीकाने लसीकाचे तरल वाहन करतात. या लिम्फ द्रव मध्ये विविध अणु, अधिकांशत: प्रोटीन आणि पांढरे रक्त कोशिका यांचा समावेश होतो, ज्यामुळे संक्रमणाशी लढण्यास मदत होते. या पाथवेमधील कोणत्याही अडथळामुळे प्रभावित भागात लसीका जमा होईल ज्यामुळे सूजणे होते. हे सूजन सामान्यपणे लिम्फेडेमा म्हणतात.”

लिम्फेडेमाचे कारण काय आहे

डॉ. अमीश टॉक्स, "प्राथमिक लिम्फेडेमा अधिकांशतः जन्मजात किंवा आनुवंशिक लिम्फेडेमा आहे. ही स्थिती खूपच दुर्मिळ आहे. हे अतिशय तरुण वयाच्या गटांमध्ये पाहिले जातात, परंतु आम्ही त्यांना नवजात बाळातही शोधू शकतो. हे अतिशय दुर्मिळ स्थिती असल्याने, आम्ही त्यांना अनेकदा पाहू शकत नाही. सर्वात सामान्य लिम्फेडेमा ही दुय्यम आहे ज्यामध्ये प्रभावित भागात सूज आहे. हे दुप्पट असू शकते किंवा ज्या आम्हाला कॅन्सर सर्जरीमध्ये दिसून येतात, बहुतेक स्तन कॅन्सरमध्ये दिसून येतात. सामान्यपणे फायलेरियासिस म्हणजे संक्रमणही एक कारण असू शकते. परंतु समाजातील सुधारित स्वच्छतेमुळे, आम्हाला आज सामान्यपणे एलिफेंटियासिस दिसून येत नाही.”

डॉ. अमीश समाविष्ट करतात, "लिम्फेडेमासाठी अन्य कारण हे वेरिकोज वेन्स आहेत. वेरिकोज शिराच्या उपचारात विलंब, त्यामुळे प्रभावित लसीकाची सूज होते आणि शेवटी शिरातील उच्च दबाव आणि पाण्यात सूजणेमुळे या लिम्फेटिक वाहिन्यांना नुकसान होऊ शकते आणि त्यांना विविध समस्यांमुळे दुय्यम लिम्फेडेमा असू शकते.”

कोणतेही विशिष्ट उपचार उपलब्ध नाही

डॉ. अमीश यांनी सूचित केले आहे, "संक्रमण, दुखापती आणि वेरिकोज शिराच्या उपचारांवर अवरोध करण्यास वगळता, लिम्फेडेमासाठी कोणतेही विशिष्ट उपचार नाही. उदाहरणार्थ, स्तनाचे स्तन किंवा दुर्दमता यासारख्या कॅन्सर शस्त्रक्रियेमध्ये, शस्त्रक्रियेला लिम्फ नोड्स काढून टाकणे आवश्यक आहे, लसीका वाहिका लिम्फ नोड्समध्ये जाते आणि ड्रेन करणे आवश्यक आहे. त्यामुळे, जर आम्ही या लिम्फ नोड्स काढून टाकतो तर त्यांना प्रभावित अंगात लसीकरण आणि जमा होईल. हे मोठ्या प्रमाणात उच्च अंग आणि श्रोणि शस्त्रक्रियेत पाहिले जाते, तसेच कमी अंग प्रभावित होऊ शकतात.”

उपचारासाठी प्राथमिक दृष्टीकोन

डॉ. अमीश बोलतात, "लिम्फेडेमा ही दीर्घकाळ टिकणारी आजार आहे कारण हे दीर्घकाळ टिकणारी आहे. कधीकधी रुग्णाला आजीवन उपचारांची आवश्यकता असते कारण यासाठी कोणतेही विशिष्ट उपचार नाही. या उपचारासाठी प्राथमिक दृष्टीकोन नेहमीच वैद्यकीय असावे. यामध्ये मॅन्युअल लिम्फेटिक ड्रेनेज, एक्सरसाईज आणि नॉन-इलास्टिक रॅप्स आणि कम्प्रेशन गार्मेंट्ससह फिटिंग यासारख्या फिजिओथेरपीचा समावेश होतो. हे कम्प्रेशन वस्त्र टिश्यू आणि सूजनमध्ये लिम्फेटिक्स जमा होणे टाळतील. त्वचेची काळजी अत्यंत महत्त्वाची आहे. मॉईश्चरायझर लागू करण्यापूर्वी, संक्रमण टाळण्यासाठी तुमच्या त्वचेला धुवा. लसीकामुळे हे महत्त्वाचे आहे, दुय्यम संक्रमण करण्याची संधी नेहमीच आहे. त्यामुळे, त्वचेची काळजी ही सर्वात महत्त्वाची गोष्टी आहे ज्याचे अनुसरण करणे आवश्यक आहे.” 

डॉ. अमीश यांनी जोर दिला आहे, "त्याशिवाय, मध्यस्थ न्यूमॅटिक कम्प्रेशन्स म्हणतात. लिम्फा प्रेस नावाचा डिव्हाईस आहे जे पाण्यांना उत्तम संपीडन देते आणि त्यामुळे लसीका सिस्टीममध्ये परत जाण्यास मदत करते. प्रभावित भागानुसार, गैर-इलास्टिक कम्प्रेशन कपड्यांची आवश्यकता आहे. त्यामुळे, लिम्फेडेमासाठी, गैर-इलास्टिकची संपीडन आवश्यक आहे.”

प्राथमिक उपचार वैद्यकीय व्यवस्थापन असावे

डॉ. अमीश ने कहा, "लिम्फेडेमाला आजीवन उपचार आवश्यक आहे कारण आम्ही उपचार करू शकत नाही. लिम्फ नोड्स काढून टाकल्यानंतर, आम्ही नवीन लिम्फ नोड ठेवू शकत नाही. वैद्यकीय व्यवस्थापन फिजिओथेरपी ही प्राथमिक उपचार असावी. जर रुग्णाला वैद्यकीय व्यवस्थापनाचा फायदा नसेल तर आम्ही त्याला शस्त्रक्रिया देऊ शकतो. शस्त्रक्रिया हे अर्थव्यवस्थेत करणे कठीण कठीण आहे कारण प्रभावित लसीकामध्ये आधीच बरेच द्रव आहे आणि संक्रमणाच्या जोखीमीसह हे काम करणे कठीण होते. त्यामुळे, आम्ही शस्त्रक्रिया टाळण्याचा प्रयत्न करतो."

डॉ. अमीश म्हणतात, "ज्यांच्याकडे दुखद सूज आहे जेथे वैद्यकीय व्यवस्थापन उपयुक्त नाही, आम्ही प्रक्रिया करतो. आम्ही प्रभावित लिम्फ टिश्यू काढून टाकतो आणि त्यानंतर प्रभावित लसीकावर त्वचा ग्राफ्ट केला जातो. लसीकाच्या वाहिन्यांची ओळख करून आणि शिराला लसीकात्मक वाहिका जोडून मायक्रोसर्जरी केली जाते. शिरा हा रक्त वाहिका आहे जो हृदयात अशुद्ध रक्त बाळगतो. त्यामुळे, जेव्हा आम्ही डोमेनशी संलग्न झालो, तेव्हा सर्व लिम्फेटिक चॅनेल्स हृदयाच्या जवळच्या शिरामध्ये कनेक्ट करतात आणि ड्रेन करतात."

डॉ. अमीश समाविष्ट करतात, "ओमेंटम म्हणजे एक अधिक तंत्र आहे. ओमेंटम ही उदरचे पुलिसमर्थी आहे जे संक्रमण रोखते आणि पेट द्रव निकालण्यास मदत करते. हा ओमेंटम प्रभावित क्षेत्रात प्रभावित किंवा प्रभावित केला जातो आणि त्यामुळे लसीकाचे पुन्हा सिस्टीममध्ये प्रवेश होतो.”

(रेणु गुप्ता द्वारे संपादित)